Η μανιοκατάθλιψη (ή διπολική διαταραχή) είναι μια σοβαρή συναισθηματική διαταραχή που χαρακτηρίζεται συνήθως από εναλλαγές του συναισθήματος ανά χρονικές περιόδους. Έτσι το άτομο βιώνει φάσεις μανίας ή υπομανίας (μικρότερης έντασης μανία), με ιδιαίτερα ανεβασμένη διάθεση που σταδιακά πέφτει και μετατρέπεται σε κατάθλιψη.
Κατά τη φάση της μανίας το άτομο νιώθει έντονη (παθολογική) ευφορία και ενθουσιασμό. Άλλα βασικά συμπτώματα του μανιακού επεισοδίου είναι τα εξής:
- Η ροή της σκέψης εμφανίζει μεγάλη επιτάχυνση, που το άτομο βιώνει ως πίεση και καταιγισμό ιδεών.
- Η ομιλία του είναι επίσης γρήγορη και συχνά ασυνάρτητη λόγω της αδυναμίας της να ακολουθήσει την ταχύτητα των σκέψεων. Το άτομο μιλάει γρήγορα και πιεστικά αδιαφορώντας για το αν οι άλλοι έχουν όρεξη να συνομιλήσουν.
- Αυξημένη αυτό-εκτίμηση που συχνά παίρνει διαστάσεις ιδεών μεγαλείου (πιστεύει ότι είναι πολύ πιο σημαντικό απ’ ότι είναι στην πραγματικότητα, με απεριόριστες δυνατότητες κλπ.).
- Αύξηση των στοχοκατευθυνόμενων δραστηριοτήτων του ατόμου (ακατάπαυστος σχεδιασμός και συμμετοχή σε πολλαπλές δραστηριότητες).
- Μειώνεται σημαντικά η ανάγκη για ύπνο, χωρίς να υπάρχει αίσθημα κόπωσης. Πολλές φορές άτομα με μανία δεν έχουν κοιμηθεί για ολόκληρες μέρες ή είναι με λίγες μόνο ώρες ύπνου την ημέρα.
- Άρση των κοινωνικών και ηθικών αναστολών και αυξημένη εμπλοκή σε δραστηριότητες με υψηλό κίνδυνο οδυνηρών συνεπειών (αυξημένη και ριψοκίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά, αστόχαστα επιχειρηματικά σχέδια και οικονομικές δαπάνες, απώλεια περιουσίας σε τυχερά παιχνίδια, ριψοκίνδυνη οδήγηση, κλπ.).
- Ψυχοκινητική διέγερση, εχθρικότητα και επιθετική συμπεριφορά.
Μερικές φορές παρατηρούνται ψυχωσικά στοιχεία (πέραν των παραληρητικών ιδεών μεγαλείου) όπως οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις.
Η αποδρομή του μανιακού επεισοδίου (συνήθη διάρκεια 2-6 μήνες) μπορεί να οδηγήσει σε επαναφορά στο φυσιολογικό ή αμέσως σε μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο. Σε αυτή τη φάση, κύριο χαρακτηριστικό είναι το έντονο καταθλιπτικό συναίσθημα με συνεχή κλάματα. Άλλα συμπτώματα του καταθλιπτικού επεισοδίου είναι:
- Απώλεια ευχαρίστησης και ενδιαφέροντος για όλες σχεδόν τις δραστηριότητες
- Μειωμένη όρεξη και απώλεια βάρους ή αντίθετα αύξηση της όρεξης και του σωματικού βάρους
- Αϋπνία ή υπερυπνία
- Ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση
- Ευκοπωσία και απώλεια ενεργητικότητας
- Αίσθημα αναξιότητας και παθολογικής ενοχής
- Μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης της προσοχής και αναποφασιστικότητα
- Σκέψεις θανάτου, αυτοκτονικός ιδεασμός ή/και απόπειρα αυτοκτονίας
Θεραπεία
Φαρμακευτικά, το μανιακό επεισόδιο αντιμετωπίζεται με αντιψυχωσικά φάρμακα (για τον έλεγχο της διεγερτικής συμπεριφοράς, της υπερκινητικότητας και του παθολογικά ανεβασμένου συναισθήματος), λίθιο, αντιεπιληπτικά και αγχολυτικά/ ηρεμιστικά (για την αντιμετώπιση της διεγερτικής συμπτωματολογίας και την αύξηση του ύπνου). Για την θεραπεία της κατάθλιψης χορηγούνται αντικαταθλιπτικά φάρμακα, κατά κύριο λόγο SSRIs (Εκλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης της Σεροτονίνης). Τέλος για την πρόληψη των υποτροπών συνίσταται η χρόνια χορήγηση ‘θυμορρυθμιστικών φαρμάκων’ που λειτουργούν ως σταθεροποιητές της διάθεσης.
Έχει βρεθεί ότι ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής και ψυχοθεραπείας είναι πολύ πιο αποτελεσματικός από την εφαρμογή της κάθε θεραπείας ξεχωριστά. Η γνωσιακή θεραπεία είναι η συχνότερα χρησιμοποιούμενη προσέγγιση για την κατάθλιψη. Σημαντική είναι και η ψυχο-εκπαίδευση των ασθενών σχετικά με την ορθή χρήση των φαρμάκων. Άτομα που συμμετέχουν σε σχετικά ψυχο-εκπαιδευτικά προγράμματα παρουσιάζουν καλύτερη συμμόρφωση στην θεραπεία και μικρότερη πιθανότητα υποτροπών, αφού έχουν μάθει να αναγνωρίζουν τα πρώιμα σημεία επερχόμενων επεισοδίων.